این تالاب که منطقه ‌ای به وسعت 476 کیلومتر مربع در 167 کیلومتری جنوب شرق اصفهان در کنار شهر ورزنه و در مجاورت تپه‌های شنی قرار دارد و در یک دهه گذشته در مدت کوتاهی آب در آن جریان داشت. برداشت‌های بی رویه و غیرقانونی در بالادست، کاهش آب ورودی، تغییر اقلیم و خشکسالی و تامین نشدن حقابه‌های طبیعی از جمله چالش‌هایی عنوان می‌شود که حیات این تالاب را به خطر انداخته و به گفته مسوولان و کارشناسان محیط زیست، ادامه این روند می‌تواند تالاب گاوخونی را به کانون تولید گرد و غبار تبدیل کند و تا شعاع زیادی را تحت تاثیر قرار دهد بنابراین تامین حقابه آن ضروری است.

خشک شدن 96 درصدی تالاب گاوخونی

منصور شیشه فروش دو روز قبل در این خصوص اظهار کرد:
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با اینکه تالاب گاوخونی در گذشته از سه منبع آبی شامل رودخانه زاینده رود، رودخانه زرچشمه از کوه های جنوبی شهرضا و رودخانه ایزدخواست از استان فارس تامین می‌شده است، گفت: کم آبی‌های چند سال گذشته و قطع جریان زاینده رود در پی کمبود آب، بارش و خشکسالی، احداث سد رودخانه ایزدخواست و رها نکردن حقابه تالاب از این سد، تخریب گیاهی و چرای بی رویه شتر و بز و تردد ماشین آلات و موتور در این منطقه مشکلات زیست محیطی بسیاری را برای این تالاب بوجود آورده است.

وی اضافه کرد: این تالاب به عنوان پیکره بزرگ منحصر به فرد، نقش مهمی در تغذیه آب های زیرزمینی و کنترل سیلاب داشت و همچنین زیستگاه‌های متعددی شامل تپه شنی و نیزار، شوره زار، شنزار، تپه ماهور و گزستان و زیستگاه گونه های گیاهی و جانوری با ارزش را از جمله ویژگیهای این جاذبه بزرگ طبیعی است.

شیشه فروش با توضیح اینکه این تالاب در گذشته زیستگاه مناسبی برای خرندگانی از جمله میش و قوچ و بالغ بر 25 هزار قطعه پرنده بود که الان به جز تعداد محدودی، خبری از آنها نیست، تأکید کرد: 96 درصد این تالاب خشک و در آینده نزدیک به یک کانون گرد و غبار تبدیل می شود.

وی خاطر نشان کرد: گرد و غبار تالاب گاوخونی می ‌تواند تا شعاع 500 کیلومتر برسد و چند استان دیگر را هم فرا بگیرد بطوری که در تابستان امسال چند نوبت پدیده گرد و غبار در سطح استان مشاهده شد؛ از سازمان حفاظت محیط زیست درخواست می‌شود تا همانند دریاچه ارومیه برای حفاظت از این تالاب بزرگ برنامه جامع احیای تالاب بین المللی گاوخونی را در دستور کار خود قرار و اعتباراتی برای این منظور و همچنین با توجه به اثرات خشکسالی آن در تولید ریزگردها اختصاص دهد.

مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان از وزارت نیرو درخواست کرد تا در کارگروه احیای زاینده‌رود، موضوع احیای تالاب گاوخونی را پیگیری کند و متناسب با اهداف کارگروه سازگاری با کم آبی و احیای زاینده‌رود برنامه تامین حقابه‌های تالاب را در دستور کار خود قرار دهند تا این پهنه بزرگ بتواند با تاثیرات طبیعی مطلوب و پیشگیری از پیامدهای ناشی از تولید ریزگردها و گردو غبار به وظیفه خود در تغذیه آبهای زیرزمینی، کنترل سیلاب، کنترل گرد و غبار و حفظ اکوسیستیم های موجود عمل کند.

سرپرست معاونت نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط‌ زیست استان اصفهان  گفت: در نیمه اول امسال تاکنون از سد رودشتین رهاسازی آب به سمت تالاب گاوخونی نداشتیم و تنها در اوایل مهر ماه گفته شد 300 هزار مترمکعب از سد رودشتین به سمت گاوخونی رهاسازی شده است.

حسین اکبری با توضیح اینکه متأسفانه در پایش های اخیر متوجه شدیم که این آب هنوز به تالاب گاوخونی نرسیده و حتی در مسیرهای پایین دست نیز تاثیر آن چنانی نداشته است، اظهار کرد: حجم 300 هزار مترمکعب آب، عدد قابل توجهی نبوده و تا امروز این آب به گاوخونی نرسیده است، همچنین به دلیل جریان نداشتن آب در این مسیر در شش ماه گذشته، آب رهاسازی شده صرف نفوذ به لایه های پایین تر زمین و جذب در مسیر رودخانه شده و به پایین دست نرسیده است، از سوی دیگر برخی برداشت های غیرمجاز نیز رصد می شود که با آن برخورد خواهد شد.

وی افزود: 300 هزار مترمکعب آب، حجم بالایی نیست که بتواند در مسیر 85 کیلومتری خود را به تالاب برساند، متأسفانه مسیر رودخانه خشک و حجم اولیه آب رها شده پایین بوده است تاجایی که از ابتدای سال 99 تا به امروز آبی به تالاب گاوخونی نرسیده است؛ حقابه تالاب گاوخونی به جز نیمه دوم سال آبی 98-97 که 41 میلیون مترمکعب بود، داده نشده است.

رهاسازی نشدن حقابه گاوخونی در 14 سال گذشته
سرپرست معاونت نظارت و پایش حفاظت محیط‌ زیست اصفهان با بیان اینکه حدود 14 سال گذشته حقابه ای برای گاوخونی رهاسازی نشده است، اضافه کرد: سال آبی گذشته 41 میلیون مترمکعب آب وارد تالاب گاوخونی شده که تاثیر قابل توجهی در مرطوب کردن لایه های زیرین به خصوص بخش های شمالی تالاب داشته و تاحد زیادی از گرد و غبار ناشی از خشکی گاوخونی جلوگیری کرده است.
وی خاطر نشان کرد: متأسفانه در نیمه نخست امسال حقابه ای برای گاوخونی رهاسازی نشد؛ البته به صورت میانگین بین 300 تا 800 لیتر در ثانیه زهآب کشاورزی و پساب فاضلاب به تالاب رسیده است که حدود هفت میلیون مترمکعب آب است، اما این حجم آب، جوابگوی گاوخونی نیست، چراکه حداقل نیاز آبی تالاب برای کارکردهای اکولوژیک 176 میلیون مترمکعب در سال است.

وارد شدن صدمات جبران ناپذیری به تالاب گاوخونی با قطع و وصل شدن زاینده رود

اکبری در خصوص خشکی زاینده رود و تاثیر باز و بسته شدن های مداوم رودخانه، تصریح کرد: قطع و وصل شدن زاینده رود صدمات جبران ناپذیری را به تنوع زیست محیطی و زیست بوم رودخانه و تالاب وارد می کند و با توجه به گونه های متنوع و کمیاب و همچنین پرندگانی که به دلیل وابستگی به آب لانه سازی و جوجه آوری می کنند، همچنین با بسته شدن زاینده رود شاهد مرگ مستقیم بسیاری از آبزیان و همچنین از بین رفتن زیستگاه پرندگان این رودخانه می شود.
وی ادامه داد: زمانی که رودخانه و تالاب خشک باشد شاهد خیزش گرد و غبار و تاثیر منفی بر زیستگاه های طبیعی و کشاورزی خواهیم بود؛  ضرورت دارد حقابه گاوخونی به لحاظ کارکردهای ارزشمند تالاب و پتانسیل های حمایت و هدایت از تنوع ذخایر ژنتیکی، اهمیت مسائل گردشگری، اشتغال و … داده شود.

سرپرست معاونت نظارت و پایش حفاظت محیط‌ زیست اصفهان با توضیح اینکه حقابه تالاب باید در جداول منابع و مصارف آبی این حوضه دیده و رعایت شود، بیان کرد: اگر این تالاب بین المللی و زاینده رود خشک باشد علاوه بر از دست دادن یک زیست بوم ارزشمند، شاهد خطرات و تهدیدات منطقه ای و فرامنطقه ای از نظر گرد و غبار خواهیم بود.
وی در پایان گفت: اگرچه با محدودیت های منابع آب روبرو هستیم، اما برای پیشگیری از چنین خطراتی تحویل حقابه 176 میلیون مترمکعبی در سال در کنار حقابه کاربری های شرب، کشاورزی، صنعت و … عدد قابل توجهی نیست و در سایه مدیریت یکپارچه منابع آبی می توان این زیست بوم حیاتی را حفاظت کرد.

سال های اخیر با خشک شدن این تالاب خبری از تجمع زیبای پرندگان مهاجر نیست و حیات بسیاری از گونه‌ها جانوری و گیاهی آن به خطر و روبه نابود رفته است.